سوال: لطفاً توضیحی جامع در مورد بیماری دیابت، ارتباط این بیماری با بیماری های دیگر و روش های کنترل و درمان بفرمایید تا مورد استفاده بیماران دیابتی و دیالیزی قرار بگیرد.
پاسخ: دیابت (Diabetes) شیرین نوع یک (T1DM) یا دیابت وابسته به انسولین یک بیماری خود ایمنی است که در آن سلولهای بتای تولید کننده انسولین توسط دستگاه ایمنی بیمار مورد حمله قرار می گیرد. این نوع دیابت معمولاً در سنین کودکی و نوجوانی اتفاق می افتد و در طی آن بیمار توان تولید انسولین را از دست می دهد. در بیماری خود ایمنی، سیستم ایمنی بیمار دچار اشتباه می شود وسلول های بدن را مورد حمله قرار می دهد. در این فرایند تخریب مارکرهایی در خون شامل آنتی بادی علیه سلول، اتوآنتی بادی تیروزین فسفاتاز و اتوآنتی بادی های گاد (GAD65) مشاهده می شوند. مرزبندی دقیق برای افتراق بین دیابت نوع یک و دیابت نوع دو وجود ندارد. مواردی از دیابت نوع 2 در میان کودکان 6 و 7 ساله نیز مشاهده شده است. همینطور در میان بیماران بزرگسال نیز گاهی دیابت نوع 1 یا دیابت شیرین خود ایمنی بالغین وجود دارد. در دیابت نوع یک، بیماران معمولاً در وضعیت هایپرگلیسمی حاد یعنی کتواسیدوز دیابتی (DKA) پرنوشی، خارش و تاری دید به سر می برند. دیابت نوع یک با مصرف فراورده های حیوانی همبستگی دارد. فرایند شکل گیری بیماری چگونه است؟ کودک از شیر مادر محروم می ماند و از شیر حیوانی تغذیه می شود. شیر غیر مادری به خوبی هضم نمی شود و زنجیره های اسید آمینه آن در روده جذب خون می شود. سیستم ایمنی این زنجیره اسید های آمینه را مهاجمان خارجی تلقی می کند و آنها را مورد حمله قرار می دهد. سلول های پانکراس شبیه این زنجیره اسیدهای آمینه هستند و سیستم ایمنی توانایی تمایز میان آنها را ندارد. به این ترتیب سیستم ایمنی سلول های تولید کننده انسولین در جزیره پانکراس را مورد حمله قرار می دهد. در وضعیت کاهش و یا فقدان تولید انسولین بیمار مجبور است که انسولین مورد نیاز بدن خود را از راه تزریق دریافت نماید. انسولین هورمونی است که در سلول های بتای جزایر لانگرهانس در پانکراس ترشح می شوند و برای سوخت و ساز هیدرات کربن، چربی و پروتئین مورد استفاده قرار می گیرد. انسولین مورد نیاز چنین بیمارانی از طریق کشت باکتری ها و با استفاده از مهندسی ژنتیک تهیه می گردد.
پدیده کتواسیدوز چگونه اتفاق می افتد؟ معمولاً در دیابت نوع اول وقتی که گلوکز کافی به عنوان منبع انرژی در دسترس سلول ها نباشد، بدن ناچار برای تامین انرژی مورد نیاز خود شروع به متابولیزه کردن چربی ها می کند. در اثر متابولیسم چربی ها بتدریج مقدار کتون ها افزایش می یابد و پدیده ای به نام کتوز (ketosis) در بدن شکل می گیرد. علت افزایش کتون در خون، شکسته شدن مولکول های چربی است. با کاهش شدید انسولین تعادل اسیدی-قلیایی بدن دچار اختلال می شود و ادامه این وضعیت منتهی به وضعیت کتواسیدوز (هایپرگلیسمی حاد) می شود. خستگی، گیجی، تنگی نفس، پرنوشی، پرادراری، تهوع، استفراغ و کما از نشانه های وضعیت کتواسیدوز یا هایپرگلیسمی (Hyperglycemia) است. در دیابت نوع 2(T2DM) که به نام دیابت شیرین نیز شناخته می شود، غلظت انسولین موجود در خون طبیعی است اما گیرنده های سلول های هدف به انسولین واکنش نشان نمی دهند. این وضعیت عدم هماهنگی بین انسولین و گیرنده های انسولینی که مقاومت انسولینی (Insulin resistance) نامیده می شود، وضعیتی غیرطبیعی را به وجود می آورد که در آن بیمار به هایپر گلیسمیایا (Hyperglycemia) غلظت قند خون دچار می شود. وضعیت هایپر گلیسمیک اگر بطور موقتی باشد، خطری مشاهده نمی شود. اما اگر این وضعیت ادامه داشته باشد، رفته رفته به هایپر گلیسمیای مزمن (Chronic hyperglycemia) منتهی می شود که می تواند به مرور کلیه ها را آسیب پذیر کند و در صورت پیشرفت به آسیب قلبی و عروقی (Cardiovascular damage)، تخریب شبکه چشم، از کارافتادن ساق پاها و تخریب سیستم عصبی بینجامد.
